တၢ်သ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤ တၢ်ဟ့ၣ်လီၤသး

အိၣ်ဘှံးနံၤဂီၢ်တၢ်ဘါဝံၤဒီး, ဝ့ၢ်မီးစကိၣ်(Moscow)တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်လၢ အတူၢ်လိာ်ယၤန့ၣ် ပကဟံးန့ၢ်သကိး မုၢ်ထူၣ်တၢ်အီၣ်အဂီၢ် လဲၤကိးယၤဆူ တၢ်အီၣ်ကျး လၢ ခရ့ၣ်မလ့ၣ် (Kremlin) တိာ်တၢ်သူၣ်ထီၣ်အချၢန့ၣ်လီၤ. ပလဲၤတုၤန့ၣ်ဒီး ပပာ်သူၣ်ပာ်သးလၢ နီၢ်ဒီမိၤဝၤ ဒိးတ့ဒိးဖျီအသးဝံၤသီသီဖိတဖၣ် လၢတၢ်ဖျီအကူအသိးန့ၣ် လဲၤဝဲဆူ တၢ်သွၣ်ခိၣ်လၢ ပှၤပာ်လီၤပှၤသုးဖိတဖၣ် လၢပှၤတသ့ၣ်ညါတဖၣ် ဖဲလၢ ခရ့ၣ်မလ့ၣ် တိာ်အဒူၣ်အချၢန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် ကဒိးန့ၢ်ဝဲ တၢ်တ့တၢ်ဖျီ မုၢ်နံၤသးဖှံ ဒ်သိးအံၤအဂီၢ်န့ၣ် ပှၤဘၣ်ဟ့ၣ်လီၤသးသမူတဖၣ်အဂီၢ် တၢ်မၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤဖိအံၤစ့ၢ်ကီး ပှၤဒိးတ့ဒိးဖျီအသးတဖၣ် ထၢနုာ်ဃုာ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤအသးတဖၣ်အံၤ ဖျါသညူးသပှၢ် ဖဲနီၢ်ဒီမိၤဝၤတဖၣ် ဒိတၢ်ဂီၤလၢ တၢ်သ့ၣ်နီၣ်လၢၢ်ထူၣ် ကပၤတချုးလၢ အပာ်လီၤ တၢ်ဖျီအဖီတဖၣ် လၢလၢၢ်ထူၣ်အခီၣ်ထံးန့ၣ်လီၤ.

ပဝဲကိးဂၤအလီၢ်အိၣ်လၢ ပကဘၣ်စံးဘျုးပှၤလၢ ဟ့ၣ်လီၤအသးသမူတဖၣ် ဒ်သိးပကဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်အိၣ်မူအလၢအပှဲၤ လၢတုၤထီၣ်, ထီၣ်ဘးအပတီၢ်တပတီၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟ့ၣ်လီၤသးတဖၣ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်အကါဒိၣ်ခဲလၢာ် ဘၣ်ဆၣ် တမ့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်လီၤသးလၢအကါဒိၣ်ကတၢၢ်ဘၣ်. ပမ့ၢ်ထံၣ်ဘၣ် ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးဟ့ၣ်လီၤအသးလၢ သ့ၣ်ဖျၢၣ်ထူၣ်စုညါလိၤန့ၣ်ဒီး လၢတၢ်အုၣ်က့ၤခီၣ်က့ၤကစၢ်, ကစၢ်ယ့ၣ်ရှူးအလိၤ ပတၢ်အိၣ်မူတဖၣ် ပဒ့ၣ်ကမၣ် အိၣ်ဝဲထဲလဲၣ်ထဲလဲၣ်န့ၣ်…

အဝဲမၤသီထီၣ်က့ၤၦၤ

ဒ်အမ့ၢ် ၦၤပၢဆှၢသုးကျဲၤတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤတဂၤအသိး, ၡီ စံဖလၢၢ် (Shawn Seipler) ဘၣ်ကနိလိာ်သးဒီး တၢ်သံကွၢ်လီၤဆီတမံၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲဆိကမိၣ်ထီၣ်လၢ ချါသိအကူၣ်အက့အဘျဲၣ်အစဲၤလၢအအိၣ်တ့ၢ်လၢ ဟံၣ်ဒွဲအဒၢးတဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ပမၤမနုၤသ့လဲၣ်. အဝဲနာ်ဝဲလၢ ချါသိလၢအကကွဲၢ် လၢအဘၣ်တၢ်စူးကွံာ်အီၤဒံး တၢ်ကမှံအသိးန့ၣ် ကဲထီၣ် တၢ်အသီသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. အဃိ, အဝဲ ဒုးအိၣ်ထီၣ် “Clean the World - မၤကဆှီဟီၣ်ခိၣ်” တၢ်ကရၢကရိန့ၣ်လီၤ. အတၢ်မၤအံၤ ကဲထီၣ် တၢ်မၤစၢၤလၢ ဟံၣ်ဒွဲ ဃိးကထိဘျဲၣ် ကဘီလဲၤဟးကသုၣ် ဒီးတၢ်လီၢ်လၢပှၤလဲၤအိၣ်ကသုၣ်တဖၣ် ဒ်သိးကစူးကွံာ် ချါသိအကူၣ်အက့တဖၣ်လၢအကကွဲၢ်န့ၣ်လီၤ. “Clean the World” တခီ မၤသံတၢ်အဃၢ်ဒီး ဒုးကဲထီၣ် ချါသိကိၣ်လိၣ်အသီတဖၣ် ဒီးဆှၢလီၤဝဲ ချါသိတဖၣ်ဆူ ထံကီၢ်အါန့ၢ်အဘၣ်တကယၤ လၢအလိၣ်ဘၣ် ချါသိတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ချါသိလၢ အဘၣ်တၢ်မၤသီထီၣ်က့ၤတဖၣ် တြီဃာ်တၢ်ဆူးတၢ်ဆါဒီး တၢ်သံတၢ်ပှၢ် လၢအအိၣ်ထီၣ် မ့ၢ်လၢ တၢ်တကဆှဲတဆှီဒီး ဘၣ်ဒိတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အဃိန့ၣ်လီၤ.

ဒ် စံဖလၢၢ် စံးဝဲအသိး, “ယသ့ၣ်ညါလၢတၢ်အံၤလီၤနံၤဘၣ်ဆၣ်…

ယွၤအစိကမီၤဖးဒိၣ်

တၢ်ဖျါကဲထီၣ်သးတသ့ လၢအကဲထီၣ်အသး ဖဲ ဟၣ်ရံၣ်က့ကလံၤသဝံး လၢအသဟီၣ်ဆူၣ် လဲလိာ် မ့းစ့းစပံၣ်အထံကျိဖးဒိၣ် အတၢ်ယွၤလီၤကျဲ အခါန့ၣ်လီၤ. ဖဲ လါအီကူာ် ၂ဝ၂၁နံၣ်, ဟၣ်ရံၣ်က့ အဲးဒၣ် (Hurricane Ida) ဟဲဘၣ် လူၤစံၣ်ယၣ်နၣ် အပီၣ်လဲၣ်ကၢၢ်နံၤ အထံကၢၢ်ခိၣ် ဒီးတၢ်လၢအလီၤကမၢကမၣ်မ့ၢ်ဝဲ ထံအံၤကဲထီၣ် “negative flow” လၢအခီပညီမ့ၢ်ဝဲ “ထံယွၤခိၣ်ခံကဒါက့ၤ”ဆူအဖီခိၣ် လၢတဘျုးနၣ်ရံၣ်န့ၣ်လီၤ.

ပှၤသ့ပှၤဘၣ်စဲၣ်နီၤ တယာ်ဝဲလၢ တၢ်ကဝီၤအပူၤန့ၣ် ဟၣ်ရံၣ်က့ (hurricane) ကလံၤမုၢ် မၤလဲၢ်ထီၣ်အသဟီၣ်သ့ ထဲသိးဒီး နယူချံယါမ့ၢ်ပိၢ် တကလး န့ၣ်လီၤ. တၢ်အသဟီၣ်လီၤလးဖးဒိၣ် ဒ်သိးကလဲလိာ် ထံယွၤလီၤအံၤ ဒုးနၢ်ပၢၢ်ယၤ ၦၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ်အတၢ်စံးဆၢ ဘၣ်ဃးတၢ်လီၤလးဖးဒိၣ် “negative flow” လၢအမ့ၢ် “ထံယွၤလီၤခိၣ်ခံကဒါက့ၤ”လၢအကွဲးအသးလၢ ၂မိၤရှ့ အပူၤန့ၣ်လီၤ.

ဖဲပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ် ထွးထီၣ်ဃ့ၢ်လၢ ၦၤအဲၤကူပတူးဖိတဖၣ် အတၢ်မၢကဲကုၢ်အဝဲသ့ၣ်လၢ နံၣ်ကယၤတဖၣ်ကတီၢ်အခါ, ၦၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ် လဲၤတုၤဆူ ပီၣ်လဲၣ်ဂီၤအကနူၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်အမဲာ်ညါ မ့ၢ်ထံမိၢ်ၦၢ်ဖးဒိၣ်…

တၢ်နာ် ဟဲလၢတၢ်ဒိကနၣ်

ဖဲ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သရၣ် ဘီး (Bob) တူၢ်ဘၣ် တၢ်ဆူးတၢ်ဆါလၢ အမၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး အကလုၢ်အခါ, အဝဲဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ် တၢ်ကီတၢ်ခဲဒီး တၢ်သးဟးဂီၤ တဆံယဲၤနံၣ်အကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲအဲၣ်ဒိးသ့ၣ်ညါဝဲလၢ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သရၣ်တဂၤလၢ ကတိၤတၢ်တန့ၢ်န့ၣ် ကမၤတၢ်မနုၤလဲၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲဂဲၤလိာ်လၢ တၢ်သံကွၢ်အံၤဒီး လူလီၤဂာ်လီၤ အတၢ်သးအုးဒီး တၢ်သးဒ့ဒီလၢ ကစၢ်ယွၤအအိၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲဆိကမိၣ်ကဒါက့ၤဝဲလၢ, “ယသ့ၣ်ညါထဲဒၣ်တၢ်တခါလၢ ယကဘၣ်မၤမ့ၢ် တၢ်လူၤပိာ်ထွဲယွၤအကလုၢ်ကထါန့ၣ်လီၤ.” ဒ်အဝဲမၤလၢာ်အတၢ်ဆၢကတီၢ်လၢ အဖးလံာ်စီဆှံန့ၣ်, အတၢ်အဲၣ်ယွၤဒိၣ်ထီၣ်ဝဲ, “ယဟ့ၣ်လီၤယသး ဒ်သိး ယကဟံးန့ၢ် ဒီးဘျၢလီၤယသးဆူ ကစၢ်ကလုၢ်ကထါအပူၤ မ့ၢ်လၢ တၢ်နာ်ဟဲလၢတၢ်ဒိကနၣ် ဒီးတၢ်ဒိကနၣ်ယွၤအကလုၢ်ကထါ န့ၣ်လီၤ.”

လၢတၢ်မၢဖိစီၤပီလူးအလံာ်ဆူ ရိမ့ၤအပူၤန့ၣ် ပထံၣ်ဘၣ် တၢ်ကတိၤ တၢ်နာ်ဟဲလၢ တၢ်ဒိကနၣ်န့ၣ်လီၤ. စီၤပီလူး ဆၢမိၣ်န့ၢ်သးလီဝဲလၢ အၦၤယူဒၤဖိတဖၣ် ကစူၢ်နာ်ခရံာ် ဒီးကဘၣ်တၢ်အုၣ်ခီၣ်က့ၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ကစူၢ်နာ်ဒ်လဲၣ်. ခီဖျိတၢ်နာ်လၢ “အဟဲလၢ တၢ်နၢ်ဟူတၢ်ကစီၣ်...ခီဖျိ ယွၤအကလုၢ်ကထါ ဘၣ်ဃးခရံာ်န့ၣ်လီၤ.” (:၁၇).

တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်သရၣ် ဘီး ဃုဝဲလၢ ကတူၢ်လိာ်ဒီး…

ခီၣ်ခါတခါ ဘၣ်တခါ

ၦၤ ၁၂ ဖု, တဖုသၢဂၤစုာ်စုာ် ဆၢထၢၣ်သဃဲၤအဖံဘၣ်ခိၣ် ဒီးအိၣ်ကတဲာ်ကတီၤအသးလၢ တၢ်သတြီၤတၢ်ဃ့ၢ်ခီၣ်လွံၢ်ခီအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤခံဂၤလၢအကပၤတဂၤစုာ်စုာ် စၢဃာ် အခီၣ်ဒ့ဒီးအခီၣ်လ့ၢ်ခိၣ် ဃုာ်ဒီးပှၤအခၢၣ်သးတဂၤ လၢတၢ်ကံးညၣ်က့ အလွဲၢ် အကလုာ်ကလုာ် ဒီးပှၤသၢဂၤအံၤ ကွၢ်စူၣ်ဝဲဒၣ်ဆူ ဖီတၢၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်အူထီၣ်ပံစံန့ၣ်, ၦၤအဖုတဖၣ်အံၤ ဃ့ၢ်သဖှိထီၣ်ဆူမဲာ်ညါန့ၣ်လီၤ. အါဖုန့ၣ် လီၤဃံၤ ဘၣ်ဆၣ်ဂဲၤလိာ် ဒီးဂုာ်ကျဲးစၢးသၦၢ်ၦၢ် ဒ်သိးကခါန့ၢ်က့ၤ အခီၣ်ခါန့ၣ်လီၤ. ၦၤစှၤဖုတခီ လၢကဟးအလီၢ်န့ၣ် ဃုထၢဝဲ ဒ်သိးကစံၣ်န့ၣ်လီၤ. တနီၤဟ့ၣ်တၢ်အဃၣ်(အၡူ)န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ၦၤအိၣ်ဝဲတဖု တချုးလၢအစးထီၣ်ဃ့ၢ်ဒံးဘၣ်န့ၣ် မၤယံာ်မၤနီၢ်အသး လၢတၢ်မၤလီၤတံၢ် အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ, ဒီးတၢ်ဘၣ်ထွဲလိာ်သး ဖဲအလဲၤတၢ်ဆူ အမဲာ်ညါန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် အခီၣ်ဘၣ်တိၢ်လၢကျဲသနာ်က့ လဲၤဆူညါ ဒီးတယံာ်တမီၢ်န့ၣ် လဲၤခီဖျိ ၦၤအဖုအဂၤခဲလၢာ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်အတၢ်သးဆူၣ် လၢကမၤသကိးဃုာ်တၢ်, ခီၣ်ခါတခါဘၣ်တခါ, ဒုးတုၤအဝဲသ့ၣ်ဆူဖီတၢၣ် ဒ်သိးသိးန့ၣ်လီၤ.

တၢ်အိၣ်မူလၢယွၤအဂီၢ်စ့ၢ်ကီး လၢၦၤစူၢ်က့ၤနာ်က့ၤခရံာ်အဘၢၣ်ကဝီၤအပူၤ န့ၣ် တဘျီဘျီ ဒုးတံာ်တာ်အ့န့ပသး, မၤသးဒ် တၢ်ဃ့ၢ်သကိးတၢ်ဆူညါ ဒ်တၢ်သတြီၤ ခီၣ်လွံၢ်ခီတၢ်ဃ့ၢ်အသိးန့ၣ်လီၤ.…